THAN ĐƯỚC - SẢN PHẨM KHÔNG THỂ THAY THẾ

Mô tả sản phẩm

Từ những năm đầu khai khẩn theo chân những lưu dân vùng ngoài mở đất, nhiều ngành nghề thủ công truyền thống cũng ra đời và phát triển mạnh trên mảnh đất Hậu Giang. Trải qua hàng trăm năm thăng trầm, một số làng nghề Hậu Giang vẫn được gìn giữ cho đến ngày nay và nghề hầm than là một trong số đó.

Đến Hậu Giang, người ta dễ dàng thấy than đước được bày bán ở khắp mọi nơi, và được sử dụng vào nhiều mục đích. Làm than là nghề truyền thống có mặt tại nhiều vùng đất của Việt Nam, người ta thường nhắc đến những mỏ than ở Quảng Ninh, Sơn La, Hòa Bình, nhưng nghề hầm than ở Hậu Giang gắn liền với sự kỳ thú của một vùng sông nước. Nếu như càng đi ra phía Bắc Việt Nam, người ta ấn tượng bằng những cung đường đèo loanh quanh vách núi thì càng đi về phương Nam, lại càng ngạc nhiên và khó quên bởi những chiếc xuống, ghe lướt nhanh trên sông, rạch, được điều khiển thiện nghệ bởi người dân nơi đây.

Từ lâu, khai thác những cây đước đủ tiêu chuẩn cho đến vận chuyển đến các HTX than, các công đoạn cho việc hầm than đều là quá trình tốn nhiều công sức. Nó gắn bó với vùng đất này như một phần đời sống nơi đây.

Từ sáng sớm, những người đi khai thác đước phải chuẩn bị vào rừng tìm kiếm nguyên liệu. Với đặc thù con nước lên xuống theo thủy triều, nên trong một ngày, những chuyến phà vận chuyển chỉ đi vào một khung giờ, không cố định. Ở miền đất này người ta nói con nước rất quan trọng, con nước động thì tất cả làm việc, con nước tĩnh thì không làm được gì. Những người thợ phải tìm đến những thân cây đước phù hợp độ tuổi, kích cỡ, đồng thời tận thu trang đước, gốc đước gẫy, rụng. Công việc này chiếm khá nhiều thời gian bởi rừng đước bạt ngàn, mỗi lần đi ghe, người ta lại dung sức khai thác thủ công, vận chuyển chở về hầm than cách đó chừng 20km, cả đi lẫn về thường mất cả 1 ngày, nhiều khi không kịp chở ra, họ phải ở lại đến sang hôm sau.

Rừng đước bao phủ vùng nước ngập mặn, là nơi cư trú của nhiều loại sinh vật, bởi thế, dưới những tán rừng, người ta dễ dàng bắt gặp những người dân đi mò cua, bắt ốc. Mưu sinh với nghề này đã lâu, việc bắt cua trong hang không mấy khó khăn đối với người thanh niên trẻ này.

Những thân đước sau khi đem về, được cưa thành từng khúc để xếp vào các lò than, công đoạn này được gọi là vào than. Các lò than đước có điểm đặc biệt, lò được xây từ gạch thẻ và chất kết dính được pha trộn từ bùn bãi bồi ven song và cát, theo kinh nghiệm, hợp chất này không thua xi măng, rất bền chắc nhưng giá rẻ, góp phần làm giảm chi phí đầu tư xây lò. Lò có hình bầu tròn giống như chiếc nón úp xuống, cao khoảng 3m, đường kính khoảng 4-5m, có cửa lò để chất củi vào và lấy than, trong quá trình hầm than, cửa này được bít lại, chỉ trừ khoảng nhỏ để đốt lửa và 3 ống cho khói thoát ra. Người thợ lành nghề với đôi tay tài hoa và thị giác, khứu giác rất nhạy bén, chỉ cần ngửi mùi, nhìn khói để giảm hoặc tăng thêm lửa, hay biết được than trong lò đã chin hết hay chưa. Đó là kinh nghiệm cảu những người thợ làm việc tại đây. Việc này đòi hỏi từ khâu xếp than, các thân đước được chặt theo 1 tỷ lệ đều nhau, được xếp khéo léo kín và khít vào lò. Đây là một khâu quan trọng để tạo nên một mẻ than chất lượng, nếu không cẩn thận thì sẽ hỏng cả 1 mẻ than. Than đước cũng vì thế mang chất lượng khác hẳn với các loại than đá, than củi của các vùng khác. Theo tài liệu thì nhiệt lượng của than đá là 8.000 calo, thì than đước là 6.600 calo. Than đước dai, thời gian đốt được dài hơn hẳn các sản phẩm chất đốt. Đặc tính cháy ít khói và lượng lửa ổn định. Vậy, quá trình hầm than trong lò diễn ra như thế nào? Và mất bao lâu để có 1 mẻ than đước?

Hơi nóng bắt đầu từ miệng lò, tỏa đều lên vòm lò, rồi chiếm dài xuống dưới chân. Ở đây, trên 1 tháng mới ra 1 mẻ than.

Câu hỏi ở đây là cách hầm than ở đây khác gì các cách hầm than khác? Ở miền Bắc, người ta đổ cho cháy trực tiếp rồi nhúng nước nên than không bằng than ở trong miền Nam này.

Trong các hầm than, không chỉ đàn ông mà phụ nữ cũng tham gia vào các công việc lao động nặng nhọc này. Sau 1 tháng được đốt củi tại lò than, những mẻ than đước chất lượng được ra đời, người ta gọi công đoạn này là ra than. Than ra lò, người thợ lại bắt tay vào phân loại than, những mẩu than vụn, gẫy được nhặt riêng, những mẩu than lớn được xếp riêng. Việc phân loại như vậy để dễ tính giá thành và phục vụ cho việc vận chuyển đến tay người tiêu dùng.